Ảnh hưởng của thuốc lá lên não bộ – Những điều ít người biết
Khi nhắc đến thuốc lá, đa số chúng ta thường nghĩ ngay đến những hậu quả nghiêm trọng cho phổi và tim mạch. Tuy nhiên, tác động của nicotine lên não bộ lại là điều ít được chú ý hơn, dù trên thực tế đây chính là yếu tố khiến việc nghiện thuốc lá trở nên khó kiểm soát.
Nicotine tác động đến não như thế nào?
Nicotine là một chất có khả năng bắt chước hoạt động của các chất dẫn truyền thần kinh trong não, đặc biệt là acetylcholine – chất giúp truyền tín hiệu giữa các tế bào thần kinh. Không chỉ vậy, nicotine còn kích thích hệ thống dopamine, tạo cảm giác thư giãn và dễ chịu, khiến người hút cảm thấy thoải mái và dần lệ thuộc vào cảm giác này.
Khi tiếp xúc với nicotine thường xuyên, não sẽ tự điều chỉnh để thích nghi, bằng cách giảm số lượng thụ thể acetylcholine. Điều này khiến người hút cần lượng nicotine ngày càng cao để đạt được cảm giác tương tự trước đây – đó chính là hiện tượng dung nạp nicotine.
Bên cạnh đó, việc nicotine kích thích trung tâm khoái cảm trong não giống như dopamine khiến hành vi hút thuốc được “củng cố” theo thời gian. Khi bạn cố gắng bỏ thuốc, sự thiếu hụt nicotine làm não phản ứng mạnh, dẫn đến hội chứng cai với các biểu hiện như bồn chồn, lo âu, mất tập trung và thèm thuốc mãnh liệt. Việc quay lại hút thuốc lúc này giúp giảm các triệu chứng đó tạm thời, khiến việc cai thuốc càng trở nên khó khăn hơn.
Những hậu quả lâu dài của nicotine lên não bộ
1. Tăng nguy cơ đột quỵ
Nguy cơ đột quỵ ở người hút thuốc cao gấp 2–4 lần so với người không hút, ở cả nam và nữ. Tuy nhiên, tin tốt là chỉ sau 5 năm bỏ thuốc, nguy cơ đột quỵ có thể giảm xuống tương đương người chưa từng hút.
2. Mất khối lượng não
Các nghiên cứu hình ảnh não bộ cho thấy, những người hút thuốc lâu năm có khối lượng não giảm nhanh hơn do cấu trúc não bị ảnh hưởng. Sự tổn thương này thường liên quan đến quá trình lão hóa và diễn ra mạnh hơn so với người không hút thuốc.
3. Suy giảm khả năng nhận thức
Theo thời gian, con người tự nhiên sẽ gặp tình trạng suy giảm trí nhớ và tốc độ tư duy do quá trình lão hóa. Tuy nhiên, đối với người hút thuốc, quá trình này diễn ra nhanh hơn và nghiêm trọng hơn, đặc biệt là ở nam giới trung niên. Các nghiên cứu cho thấy đàn ông hút thuốc có xu hướng giảm khả năng ghi nhớ và xử lý thông tin nhanh hơn so với người không hút hoặc phụ nữ hút thuốc.
4. Tăng nguy cơ mắc chứng sa sút trí tuệ (mất trí nhớ)
Hút thuốc làm tăng khả năng mắc chứng mất trí nhớ và sa sút trí tuệ — những rối loạn ảnh hưởng đến trí nhớ, khả năng ngôn ngữ, tư duy, phán đoán và hành vi. Thậm chí, nhân cách và cảm xúc cũng có thể thay đổi.
Theo thống kê, người hút thuốc có nguy cơ mắc chứng sa sút trí tuệ cao hơn khoảng 30% so với người không hút. Tin vui là, việc ngừng hút thuốc có thể giúp giảm đáng kể nguy cơ này.
5. Não phụ thuộc vào thuốc lá
Nicotine có trong thuốc lá sẽ có thể xâm nhập vào các thụ thể não và khiến các thụ thể này phụ thuộc vào nó. Với một người bị nghiện thuốc lá, khi não không nhận được đủ chất nicotine sẽ gây ra cảm giác thèm thuốc lá và họ bắt đầu cảm thấy khó chịu, bồn chồn và lo lắng.
Còn thuốc lá điện tử thì sao?
Mặc dù thuốc lá điện tử được quảng cáo là “ít hại hơn”, nhưng chúng vẫn chứa nicotine, vì vậy vẫn gây nghiện và ảnh hưởng đến não tương tự như thuốc lá truyền thống. Hiện tại, các nghiên cứu về tác động lâu dài của thuốc lá điện tử vẫn còn hạn chế, nên chưa thể khẳng định rằng chúng an toàn.
Làm thế nào để bỏ thuốc hiệu quả hơn?
Bỏ thuốc không dễ, nhưng hoàn toàn có thể thực hiện được nếu bạn có kế hoạch rõ ràng và được hỗ trợ đúng cách.
- Tìm sự hỗ trợ y tế: Bác sĩ hoặc chuyên gia cai nghiện có thể giúp bạn xây dựng một liệu trình phù hợp, an toàn và hiệu quả.
- Sử dụng liệu pháp thay thế nicotine: Bao gồm kẹo cao su, miếng dán, viên ngậm, ống hít hoặc thuốc xịt nicotine. Một số thuốc đặc trị cũng giúp ngăn tác động của nicotine lên não, giảm cảm giác thèm.
- Tham gia tư vấn hoặc nhóm hỗ trợ: Việc chia sẻ và nhận động viên từ những người có cùng mục tiêu có thể giúp bạn giữ vững quyết tâm.
- Giảm căng thẳng: Học thiền, yoga hoặc giãn cơ có thể giúp bạn kiểm soát stress trong quá trình cai thuốc.
- Thay đổi lối sống: Tập thể dục đều đặn, ăn uống lành mạnh, ngủ đủ giấc và dành thời gian cho gia đình – bạn bè sẽ giúp não bộ hồi phục tốt hơn.
Kết luận
Hút thuốc lá là nguyên nhân hàng đầu gây bệnh tật và tử vong sớm trên toàn cầu. Ngoài các tác động quen thuộc đến tim, phổi và mạch máu, nicotine còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến não, gây suy giảm trí nhớ, tăng nguy cơ đột quỵ, sa sút trí tuệ và nghiện nặng.
Bỏ thuốc là cách duy nhất và hiệu quả nhất để bảo vệ sức khỏe của bạn. Dù quá trình này đầy thử thách, nhưng với sự kiên trì và hỗ trợ đúng cách, bạn hoàn toàn có thể thoát khỏi sự phụ thuộc vào nicotine và lấy lại sự minh mẫn, khỏe mạnh cho bản thân.
Tin, bài: BSCKII. Biện Thị Trúc Hà
